Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM): Tác động và Dự báo từ 2024 Trở Đi

CBAM là một công cụ chiến lược của Liên minh Châu Âu (EU) nhằm giảm thiểu lượng khí thải carbon, tăng cường bảo vệ môi trường và nâng cao tiêu chuẩn xanh toàn cầu. Khi CBAM bước vào giai đoạn thực thi từ năm 2024, nhiều ngành công nghiệp tại Việt Nam, đặc biệt các ngành xuất khẩu vào EU, sẽ chịu áp lực thay đổi lớn.

1. CBAM là gì?

CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) là cơ chế điều chỉnh biên giới carbon được EU triển khai nhằm đánh thuế phát thải khí nhà kính từ các sản phẩm nhập khẩu. Mục tiêu chính là đảm bảo tính công bằng giữa các doanh nghiệp EU và các nhà xuất khẩu từ các quốc gia không áp dụng tiêu chuẩn carbon nghiêm ngặt.

Giai đoạn triển khai

• 2023: Nghị định về CBAM được phê duyệt.

• 2024: Áp dụng thử nghiệm, yêu cầu các doanh nghiệp báo cáo lượng phát thải.

• 2026: Chính thức áp dụng, doanh nghiệp phải trả thuế carbon đối với lượng phát thải CO₂.

Đối tượng áp dụng

CBAM áp dụng với các mặt hàng như: thép, xi măng, phân bón, nhôm, và điện năng. Các mặt hàng nhựa công nghiệp có thể được bổ sung vào danh mục trong các giai đoạn sau.

2. Cập nhật tình hình năm 2024 và các cột mốc quan trọng

Năm 2024:

• Đây là năm bản lề để doanh nghiệp làm quen với các yêu cầu báo cáo lượng khí thải.

• Các doanh nghiệp phải chuẩn bị hồ sơ phát thải theo mô hình “Báo cáo CBAM” dựa trên từng tấn CO₂ tương đương phát sinh từ sản xuất.

Dự đoán tương lai xa hơn (2025–2030):

• Tăng chi phí đáng kể: Ước tính, từ năm 2026, thuế carbon sẽ dao động từ 75–100 EUR/tấn CO₂. Với mức phát thải cao, doanh nghiệp Việt Nam có thể chịu chi phí gia tăng từ 15–20% giá trị xuất khẩu sang EU.

• Tác động đến GDP quốc gia: Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), CBAM có thể làm giảm từ 0.5–1% GDP đối với các quốc gia phụ thuộc xuất khẩu sang EU, trong đó có Việt Nam.

3. Các số liệu hiện tại và dự báo ngành xuất khẩu Việt Nam

Tổng kim ngạch xuất khẩu vào EU

• 2023: Xuất khẩu Việt Nam vào EU đạt 50.3 tỷ USD, trong đó các ngành chịu tác động lớn nhất từ CBAM (thép, nhôm, xi măng, phân bón) chiếm gần 30%.

• 2024–2026: Dự kiến giảm 5–7% mỗi năm do chi phí gia tăng từ CBAM.

Dự đoán phát thải carbon từ ngành công nghiệp Việt Nam

• Ngành thép: Ước tính phát thải CO₂ khoảng 1.8–2.2 tấn CO₂/tấn thép. Để xuất khẩu 1 triệu tấn thép sang EU, doanh nghiệp sẽ phải chi trả 180–220 triệu EUR từ năm 2026.

• Ngành nhôm: Với mức phát thải 6.3 tấn CO₂/tấn nhôm, thuế carbon sẽ tăng giá thành nhôm xuất khẩu thêm ít nhất 30%.

4. Thách thức lớn đối với Việt Nam

Thiếu công nghệ xanh và hệ thống đo lường phát thải

• Chỉ khoảng 20% doanh nghiệp Việt Nam đang có hệ thống đo lường phát thải đạt tiêu chuẩn quốc tế.

• Phần lớn các doanh nghiệp chưa tiếp cận được công nghệ xanh, khiến chi phí sản xuất đội lên đáng kể.

Thiếu chuẩn bị về mặt pháp lý

• Các doanh nghiệp chưa có bộ quy chuẩn thống nhất về phát thải carbon trong sản xuất.

• Nếu không đáp ứng đúng thời hạn, các doanh nghiệp có thể phải đối mặt với các mức phạt từ EU, lên đến 50–100% giá trị hàng hóa xuất khẩu.

Mất lợi thế cạnh tranh

• Các quốc gia có công nghệ sản xuất sạch như Hàn Quốc, Nhật Bản, và Trung Quốc sẽ thay thế Việt Nam trở thành nhà cung cấp chính cho thị trường EU.

5. Cơ hội và chiến lược ứng phó

Cơ hội

• Xu hướng tiêu dùng xanh: Nhu cầu sản phẩm xanh tại EU đang tăng mạnh, tạo cơ hội cho các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch và xây dựng thương hiệu bền vững.

• Hỗ trợ quốc tế: Các tổ chức quốc tế, như UNDP và World Bank, đang hỗ trợ kỹ thuật và tài chính để giúp các quốc gia đang phát triển ứng phó với CBAM.

Chiến lược ứng phó cho doanh nghiệp Việt Nam

1. Cải tiến công nghệ sản xuất: Đầu tư vào năng lượng tái tạo và công nghệ giảm phát thải.

2. Xây dựng hệ thống đo lường phát thải: Cài đặt thiết bị giám sát lượng phát thải để đảm bảo minh bạch và chính xác.

3. Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu: Giảm phụ thuộc vào EU bằng cách tìm kiếm các thị trường mới không áp dụng thuế carbon.

4. Nâng cao nhận thức và đào tạo: Đào tạo đội ngũ nhân viên về CBAM và các tiêu chuẩn quốc tế.

6. Các cột mốc quan trọng cần lưu ý

2024: Báo cáo khí thải bắt buộc.

• Các doanh nghiệp xuất khẩu vào EU phải báo cáo lượng phát thải CO₂ trên mỗi sản phẩm.

2026: Áp dụng thuế carbon chính thức.

• Mọi sản phẩm xuất khẩu sang EU sẽ chịu mức thuế dựa trên lượng phát thải CO₂.

2030: Mở rộng danh mục sản phẩm chịu thuế.

• Các mặt hàng như nhựa công nghiệp và hóa chất có thể được đưa vào CBAM.

7. Kết luận

CBAM không chỉ là một thách thức về môi trường, mà còn là cơ hội để các doanh nghiệp Việt Nam nâng cấp hệ thống sản xuất và tăng cường tính cạnh tranh. Tuy nhiên, việc chuẩn bị kỹ lưỡng ngay từ bây giờ là yếu tố quyết định để tránh bị tụt hậu và duy trì thị phần xuất khẩu tại EU.

Các thông tin và số liệu trong bài viết được tổng hợp từ các nguồn đáng tin cậy như: European Commission, OECD, và các báo cáo chuyên ngành từ năm 2023–2024.